گاز مونوکسید کربن (CO) یکی از خطرناک ترین گازهای سمی بی رنگ و بی بو است که معمولا با مسدودی دودکش، گاز ناخالص و کمبود اکسیژن در محیط پخش می شود. هنگامی که این گاز در محیط پخش می شود، ابتدا افراد احساس سنگینی در سر احساس می کنند و تمابل دارند که بخوابند. اگر شدت گاز در محیط بیشتر باشد، کم کم علائم شدیدتری مانند سردرد،تنگی نفس، سرفه، کبودی دور دهن، عدم تعادل، تهوع اسپاسم و … به سراغ وی می آید. در این موقعیت، بهتر است سریعا فرد را به اوژانس برسانید.
به طور کلی نمی توان گفت که پکیج بهتر است یا بخاری؛ زیرا اگر پکیج قدیمی باشد، درصدی از این گاز که به خارج از خانه هدایت می شود، به داخل محیط نفوذ پیدا می کند. از این رو اگر اتصالات گازی و دودکش بخاری به صورت اصولی نصب نشده باشند، احتمال انتشار گاز مونواکسید در محیط است.
گازگرفتگی چیست؟
گازگرفتگی زمانی اتفاق می افتد که بدن گاز مونوکسید کربن را به جای اکسیژن جذب کند و غلظت این گاز در خون افزایش یابد. در چنین موقعیتی، بافت های ماهیچه ای ریه و بدن آسیب جدی می بینند و در نهایت با احساس خواب شدید، شش ها از کار می افتند و قلب دیگر نمی زند.
بخاری ها و اجاق گازهای بدون تهویه مناسب، منابع اصلی تولید مونوکسید کربن در منازل هستند و می توانند به راحتی جان افراد را تهدید کنند. اثرات مسمومیت با مونوکسید کربن بسته به میزان غلظت گاز و مدت زمان قرارگیری در معرض آن متفاوت است. از سردردهای خفیف و سرگیجه تا مشکلات جدی تری مانند کما و مرگ ممکن است، رخ دهد.
علائم گاز گرفتگی کربن مونوکسید
به طور کلی علائم گاز گرفتگی به دو دسته خفیف و شدید تقسیم می شود.
علائم خفیف: سردرد، سرگیجه، تهوع و خواب آلودگی
علائم شدید: سردردهای وحشتناک، تپش قلب شدید، تشنج و مرگ
1. سردردهای ناگهانی و مداوم
سردردهای ناگهانی و مداوم یکی از علائم ابتدایی مسمومیت با گاز هستند. این نوع سردرد معمولا بدون هیچ دلیل مشخصی آغاز می شود و افراد آن را به سردردهای معمولی نسبت می دهند. در واقع، این سردردها نشانه ای از تجمع گاز مونوکسید کربن در محیط می باشد. در چنین شرایطی، توجه به این علامت و اقدام سریع می تواند از بروز مشکلات جدی تر جلوگیری کند.
2. تنگی نفس و اختلالات تنفسی
تنگی نفس و مشکلات تنفسی نیز از دیگر نشانه های خطرناک حضور گاز مونوکسید کربن هستند. این گاز با اتصال به هموگلوبین خون، مانع از انتقال اکسیژن به بافت ها می شود و به همین دلیل فرد ممکن است احساس تنگی نفس کند.
3. تهوع و استفراغ
احساس تهوع و استفراغ نیز از علائم گاز گرفتگی و مسمومیت با گاز مونوکسید کربن محسوب می شود. این علائم به دلیل تاثیر مستقیم بر سیستم عصبی مرکزی ایجاد می شوند که اگر همراه با سردرد و سرگیجه بروز کنند، لازم است فوراً محیط را ترک کرده و به هوای تازه بروید.
4. سرگیجه و اختلال در تعادل
سرگیجه از دیگر نشانه های جدی مسمومیت با گاز مونوکسید کربن محسوب می شود. این گاز منجر به کاهش اکسیژن رسانی به مغز می شود که به اختلال در تعادل و مشکلات شناختی ختم می گردد. در این حالت افراد توانایی حفظ تعادل خود را از دست می دهند و دچار احساس گیجی می شوند.
5. آشنایی با عوارض گازگرفتگی
از جمله علائم اولیه مسمومیت می توان به سردردهای شدید، احساس گیجی و عدم تمرکز اشاره کرد. در مراحل پیشرفته تر، ممکن است فرد دچار اختلال در بینایی شود که به صورت باریک بینی یا تونل بینایی خود را نشان می دهد. همچنین، تغییر رنگ لب ها و ناخن ها به آبی کبود از دیگر نشانه های این وضعیت خطرناک به شمار می روند.
علائم گاز گرفتگی اگر به موقع شناسایی و درمان نشود، می تواند به عوارض جدی تری مانند آسیب های مغزی دائمی و در نهایت مرگ منجر شود. در صورت بروز هرگونه علائم مشکوک، باید فورا به پزشک مراجعه کرد تا از عوارض جدی جلوگیری شود.
اقدامات اولیه در مواجهه با گاز گرفتگی
گازگرفتگی با گاز کربن مونوکسید یکی از خطرناک ترین وضعیت های اضطراری می باشد که هر فردی می تواند در معرض آن قرار گیرد. اگر در چنین موقعیتی قرار گرفتید، ابتدا فرد مسموم شده را از محیط خارج کنید و سریعا آن را به یکی از نزدیکترین مراکز اورژانس برسانید.
1. خروج از محیط مسموم
اولین و مهمترین اقدام در مواجهه با مسمومیت گاز کربن مونوکسید، خارج کردن فرد مسموم از محیط آلوده است. این کار باید با احتیاط انجام شود تا خود نجات دهنده نیز دچار مسمومیت نشود. پس از خروج فرد، باید درها و پنجره ها را باز کرد تا هوای تازه وارد شود و هوای آلوده خارج گردد. این اقدام به تسریع فرایند بهبود فرد مسموم کمک می کند.
2. انتقال به مرکز درمانی
پس از اینکه فرد مسموم به هوای آزاد منتقل شد، باید بلافاصله او را به یک مرکز درمانی منتقل کرد. زمان در این شرایط بسیار حیاتی است و هر دقیقه تاخیر می تواند عواقب جدی تری به همراه داشته باشد. در مراکز درمانی، اقدامات لازم برای اکسیژن رسانی به فرد انجام خواهد شد.
روش های درمان گاز گرفتگی
درمان موثر مسمومیت با گاز کربن مونوکسید، اکسیژن رسانی است. هیچ داروی اختصاصی برای علائم گاز گرفتگی نوع مسمومیت وجود ندارد، در نتیجه اکسیژن رسانی به عنوان تنها راه حل درمانی شناخته می شود.
1. استفاده از ماسک اکسیژن
در قدم اول، معمولا ماسک اکسیژن به فرد متصل می شود تا اکسیژن کافی به بدن او برسد و گاز کربن مونوکسید از خون خارج شود. این روش در تسریع فرایند بهبودی نقش موثری دارد.
2. اتاقک های هایپرباریک
یکی از روش های پیشرفته تر و موثرتر درمان علائم گاز گرفتگی، استفاده از اتاقک های هایپرباریک می باشد. بدین صورت که اکسیژن با غلظت بالا در محیطی با فشار بیشتر از فشار اتمسفر به فرد ارائه می شود.
این فرایند منجر می گردد مولکول های مونوکسید کربن که به هموگلوبین متصل شده اند، جدا شوند و اکسیژن جایگزین آن ها گردد. این روش به ویژه برای افرادی که به مدت طولانی در معرض گاز مونوکسید بوده اند، بسیار موثر است.
چگونه گاز منوکسید کربن را در محیط تشخیص دهیم؟
اگر دیدید رنگ شعله آتش تغییر کرده است و به جای آبی به رنگ زرد و نارنجی دیده می شود، به این معناست که به درستی نمی سوزد. در این حالت به جای آزاد شدن کربن دی اکسید، کربن مونوکسید در هوا آزاد می شود که بسیار حادثه خیز می باشد. بنابراین رنگ شعله از مهم ترین راه های تشخیص گاز کربن مونوکسید به شمار می رود.
نکته: اگر در خانه از دستگاه بخور سرد استفاده می کنید، تغییر رنگ شعله طبیعی است؛ اما توصیه می شود یک هواکش در محیط داشته باشید.
تشخیص مونوکسید کربن بدون تجهیزات تخصصی غیرممکن است. به همین دلیل، به عنوان قاتل خاموش شناخته می شود. استفاده از دتکتورهای مونوکسید کربن در منازل و اماکن تجاری و صنعتی ضروری است. دو نوع رایج این دتکتورها، الکتروشیمیایی و پلیستوری هستند.
1. دتکتورهای الکتروشیمیایی مفید اما گران
این دتکتورها از یک سلول الکتروشیمیایی استفاده می کنند که با ورود ، واکنش شیمیایی ایجاد کرده و جریان الکتریکی تولید می کند. شدت جریان با غلظت مناسب است. این دتکتورها دقت و حساسیت بالایی دارن؛ اما هزینه بیشتری داشته و نیاز به کالیبراسیون دارند و تحت تاثیر دما و رطوبت قرار می گیرند.
2. دریافت پاسخ سریع با دتکتورهای پلیستوری
این دتکتورها بر اساس اکسیداسیون کاتالیستی عمل می کنند. با ورود ، واکنش اکسیداسیون ایجاد شده و حرارت تولید می شود. این حرارت مقاومت الکتریکی عنصر گرمایشی را تغییر می دهد. دتکتورهای پلیستوری از دو سنسور کاتالیستی تشکیل شده اند که دقت و صحت بیشتری نسبت به دتکتورهای تک سنسوری دارند.
این دتکتورها پاسخ سریع تر و مقاومت بالاتری در برابر شرایط سخت محیطی دارند اما هزینه کمتری نسبت به نوع الکتروشیمیایی دارند و حساسیت کمتری به غلظت های پایین نشان می دهند.
نحوه پیشگیری از گاز گرفتگی
توصیه می شود برای جلوگیری از مسمومیت با گاز منوکسید کربن، نکات ریز را رعایت کنید:
- استفاده از وسایل گرمایشی استاندارد: همواره از وسایل گرمایشی که دارای استانداردهای لازم هستند استفاده کنید.
- بررسی دودکش ها: قبل از روشن کردن بخاری یا شومینه، حتماً مسیر دودکش را بررسی کنید تا مطمئن شوید که مسدود نیست.
- توجه به دمای دودکش: اگر لوله دودکش سرد باشد، نشان دهنده عدم خروج محصولات احتراق است. در این صورت باید بلافاصله تهویه مناسب ایجاد کنید.
- آموزش و آگاهی: شهروندان باید نسبت به خطرات گاز منوکسید کربن آگاه باشند و در صورت مشاهده هرگونه علائم مشکوک، فوراً اقدام کنند.
با رعایت این نکات و افزایش آگاهی عمومی، می توان از خطرات ناشی از گاز منوکسید کربن کاست و جان بسیاری را نجات داد. امنیت در خانه های ما به اقدامات پیشگیرانه بستگی دارد، بنابراین هر فرد باید مسئولیت خود را در این زمینه جدی بگیرد.
کلام آخر
علائم گاز گرفتگی با مونوکسید کربن در مواردی چون سردرد، سرگیجه، تهوع، خواب آلودگی، تپش قلب و تشنج خلاصه می شود. به طور کلی هنگامی که در یک فضا گاز مونواکسید کربن بسیار باشد، بدن آن را به جای اکسیژن جذب می کند و کم کم شش ها از کار می افتند و فرد می میرد.
هر وسیله ای که با گاز می سوزد اگر احتراق مناسبی نداشته باشد، شعله اش از رنگ آبی تغییر کرده و گاز مونوکسید تولید می کند. در چنین وضعیتی گاز را قطع نمایید و برای 20 الی 15 دقیقه در فضای آزاد باشید. این گاز بدون رنگ و بو بوده و اگر علائم گاز گرفتگی را داشتید، سریعا به اورژانس مراجعه کنید. توصیه می شود قبل از فصل زمستان، بخاری و پکیج خودتان را به یک سرویسکار ماهر یا تاسیسات خدمات ایران جهت بررسی بسپارید.
